زمینه‌های مؤثر در تعیین مسئولیت اعضای سازمان جهانی تجارت

در سازمان جهانی تجارت، موافقت‌نامه‌هایی در خصوص تجارت کالا، خدمات و مالکیت معنوی وجود دارد که حجم مبادلات اقتصادی و قاعده‌مند‌سازی تجارت بین‌المللی را افزایش داده است. منصرف از ماهیت و مفاد موافقت‌نامه‌ها، اساساً نظام مسئولیت قراردادی اعضای سازمان که عمدتاً در تفاهم‌نامه حل اختلاف تبیین شده، ترکیبی از حقوق بین‌الملل عرفی در زمینه مسئولیت دولت‌ها و حقوق معاهدات است. در این گونه موارد هرگونه زوال منفعت عضو دیگر یا لطمه به آن یا عدم امکان دسترسی به اهداف موافقت‌نامه‌ها، باعث طرح مسئولیت علیه عضو خاطی می شود. به تعبیر دقیق‌تر، زمانی که اعضا با تخلف عضو دیگری مواجه می‌شوند، دوگونه جبران مطرح می‌شود: الف) جبران‌های نهایی که همان اصل تبعیت از مقررات موافقت‌نامه‌هاست که به‌صورت استرداد یا اصلاح اقدامات اجرایی، تقتینی و قضایی متضاد با قواعد سازمان است؛ ب) توسل به جبران‌های موقتی همچون پرداخت غرامت، اقدامات تلافی‌جویانه در قالب تعلیق تعهدات یا سایر امتیازات؛ به‌شرط آنکه جبران نهایی به‌تنهایی موفقیت‌آمیز نباشد. در این مجال، با توجه به ارکان مسئولیت بین‌المللی یعنی قابلیت انتساب و نقض تعهد، مهم‌ترین عواملی که همواره به هنگام طرح مسئولیت اعضا، مد‌نظر است و به‌نوعی مخرج مشترک قواعد سازمان در زمینه جبران ـ اعم از جبران موقت، نهایی یا تجاری ـ تلقی می‌شود، تجزیه و تحلیل می‌شود. همچنین به نظر می‌رسد این عوامل و زمینه‌ها در ارتباطات میان عضو خاطی و شاکی، در نحوه تصمیم‌گیری هیئت‌های حل اختلاف و رکن استیناف در جهت گزینش شیوه‌ای از جبران، مدخلیت دارد.